Cytomegalia (CMV) – objawy i leczenie

Cytomegalia to jedna z zakaźnych chorób wirusowych, która powszechnie występuje w środowisku. Rezerwuarem oraz nosicielem wirusa CMV jest człowiek. Różne szacunki wskazują, że zarażonych jest od 50 do nawet 80-90% populacji. Jak przebiega cytomegalia i dla kogo jest szczególnie groźna?

Cytomegalia – co to takiego?

Cytomegalia to wirusowa choroba zakaźna, która jest rozpowszechniona w środowisku – tak, jak zostało to wspomniane powyżej, szacunki mówią o nosicielstwie wirusa u od 50 do nawet 90% populacji. Wirus wywołujący cytomegalię to cytomegalowirus (cytomegalovirus, w skrócie – CMV), należący do rodziny Herpeswirusów (herpesviridae). Do tej rodziny należy także wirus opryszczki (HSV), który, podobnie jak wirus CMV, pozostaje w organizmie na całe życie. W większości przypadków (ponad 90% zakażonych osób) przebieg choroby jest bezobjawowy lub łagodny, natomiast w niektórych sytuacjach i okolicznościach zdrowotnych (ciąża, stany obniżonej odporności, choroby onkologiczne i inne), CMV może się uaktywnić i powodować groźne dla zdrowia i życia powikłania.

Cytomegalia – jak można się zarazić?

Wirus cytomegalii może szerzyć się wieloma drogami (przenosi się między innymi drogą kropelkową, poprzez kontakty seksualne, korzystanie z tych samych naczyń i sztućców oraz akcesoriów higieny osobistej), ponieważ znajduje się w wielu ludzkich wydzielinach – w tym w krwi, spermie, wydzielinie z dróg rodnych kobiety, mleku kobiecym, w moczu i kale, ślinie oraz we łzach. Zdarza się również, że do zakażenia dochodzi podczas transfuzji krwi czy w trakcie przeszczepów narządów.

W zależności od momentu zakażenia, wyróżnia się dwa rodzaje cytomegalii, a w tym:

• cytomegalię wrodzoną – czyli cytomegalię będącą skutkiem wewnątrzmacicznego zarażenia płodu w trakcie ciąży;
• cytomegalię nabytą – pojawiającą się na skutek zakażenia horyzontalnego w wyniku kontaktu z płynami ustrojowymi innej, zarażonej osoby.

Warto wspomnieć tu dodatkowo o cytomegalii wtórnej, która pojawia się, gdy po okresie uśpienia wirus aktywuje się i dochodzi do wystąpienia objawów choroby.

Cytomegalia – objawy choroby wrodzonej i nabytej

 

Objawy cytomegalii różnią się od siebie w zależności od tego, czy choroba jest nabyta, czy wrodzona. I tak:

 

• objawy cytomegalii nabytej, w większości przypadków, w ogóle nie występują – wirus CMV co prawda znajduje się w organizmie, jednak jest on uśpiony i nie powoduje niepokojących symptomów (zarówno od razu po zakażeniu, jak i w późniejszym czasie). W rzadkich przypadkach zakażenie może doprowadzić do pojawienia się tak zwanej mononukleozy cytomegalowirusowej, przypominającej w swoim przebiegu mononukleozę zakaźną. Występują wówczas u pacjenta takie objawy, jak gorączka, osłabienie organizmu, ale też powiększenie węzłów chłonnych oraz powiększenie wątroby. Rzadziej dochodzi do powstania zapalnych zmian na migdałkach, powiększenia śledziony czy do rozwoju żółtaczki. Aktywne zakażenie CMV przyjmuje niekiedy postać wirusowego zapalenia wątroby. W przypadku objawowej cytomegalii będącej wynikiem zakażenia podczas transfuzji czy przeszczepu mogą pojawić się: gorączka, zapalenie wątroby, śródmiąższowe zapalenie płuc, zespół mononukleozopodobny. Z kolei u pacjentów z niedoborami odporności (chorujących na AIDS, przyjmujących długotrwale leki immunosupresyjne) cytomegalia może objawiać się wystąpieniem licznych i rozległych stanów zapalnych, a w tym: zapaleniem siatkówki i naczyniówki, błony śluzowej przewodu pokarmowego, śródmiąższowym zapaleniem płuc, zapaleniem mózgu, nadnerczy czy trzustki;
• objawy cytomegalii wrodzonej występują u około 10% noworodków zakażonych CMV w życiu płodowym. Obejmują one między innymi: zapalanie mózgu, wodogłowie lub małogłowie, uszkodzenia układu nerwowego skutkujące niedowładami i spastycznością mięśni, zanik nerwu wzrokowego, zapalenia struktur narządu wzroku (siatkówki, naczyniówki), powiększenie wątroby i/lub śledziony, niedosłuch lub całkowitą głuchotę, skazę krwotoczną i inne powikłania. Bardzo ciężka postać cytomegalii stanowi niekiedy przyczynę śmierci zakażonego noworodka. Warto również dodać, że dziecko z cytomegalią wrodzoną, które nie wykazuje jej objawów po narodzinach, może ujawnić symptomy ze strony OUN (ośrodkowego układu nerwowego) w postaci zaburzeń rozwoju psychoruchowego później – w dalszych miesiącach i latach życia.

Należy dodać, że aktywne zakażenie wirusem CMV u kobiety w ciąży może spowodować nie tylko zarażenie dziecka, ale również poronienie samoistne (w pierwszych miesiącach ciąży) lub obumarcie płodu (na dalszych etapach ciąży). Z tego względu kobietom planującym ciążę oraz oczekującym dziecka zaleca się wykonywanie badań w kierunku aktywnej cytomegalii.

Diagnostyka cytomegalii

Najbardziej powszechnym sposobem na wykrycie zakażenia wirusem CMV jest wykonanie testów serologicznych z krwi. Polegają one na oznaczeniu obecności przeciwciał przeciwko wirusowi, świadczących o świeżym lub uśpionym zarażeniu – a więc w klasie IgM oraz IgG. W praktyce wyniki mogą prezentować się następująco:

• stwierdzona obecność przeciwciał IgG oraz nieobecność przeciwciał IgM świadczy o uśpionym zakażeniu (pacjent miał kontakt z wirusem, ale nie choruje);
• stwierdzona obecność przeciwciał obu klas – IgG oraz IgM – świadczy o niedawnym zakażeniu i o aktywnej chorobie;
• stwierdzona obecność przeciwciał IgM oraz nieobecność IgG świadczy o świeżym zakażeniu;
• stwierdzona nieobecność przeciwciał obu klas – IgG oraz IgM – świadczy o braku kontaktu z wirusem i braku choroby.

Przy podejrzeniu zakażenia wirusem CMV wykonuje się dwa testy – drugi z nich robiony jest po około 3 tygodniach od pierwszego, by wychwycić ewentualne zmiany obecności konkretnych klas przeciwciał.

Diagnostyka w przypadku cytomegalii wrodzonej uwzględnia oczywiście badania krwi dziecka na obecność opisanych powyżej przeciwciał, a oprócz tego polega na przeprowadzeniu szeregu procedur, testów i badań potwierdzających lub wykluczających konkretne zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu i nieprawidłowości w zakresie budowy czy działania układów i narządów.

Cytomegalia – leczenie, rokowania, powikłania i zapobieganie zakażeniom

Leczenie cytomegalii to skomplikowana kwestia, która zależy przede wszystkim od postaci choroby, stanu zdrowia pacjenta, jego wieku oraz postaci aktywnego wirusa CMV. Co do zasady, przy bezobjawowym zakażeniu wirusem nie stosuje się żadnego leczenia. Jeśli terapia jest konieczna, wówczas podaje się choremu leki łagodzące objawy (o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym lub przeciwgorączkowym), a w postaciach ostrych – dożylne leki przeciwwirusowe (tego typu leczenie musi być prowadzone w przystosowanych do tego ośrodkach).

U dzieci z cytomegalią wrodzoną nierzadko konieczna jest terapia wielotorowa -–uwzględniająca opiekę immunologiczną, neurologiczną, okulistyczną, rehabilitacyjną, hepatologiczną, nefrologiczną i z innych dziedzin (uzależnionych od następstw choroby). Rokowanie zależy od postaci choroby oraz statusu immunologicznego. Predykcje pogarszają się, gdy chodzi o cytomegalię wrodzoną lub o pacjentów z niedoborami odporności (w tym w trakcie leczenia onkologicznego czy chorujących na AIDS). Niestety, cytomegalia nie jest uleczalna – nawet w postaci nabytej pozostaje w organizmie w formie uśpionej.

Powikłania cytomegalii obejmują między innymi:

• u kobiet w ciąży – poronienie, obumarcie płodu;
• u noworodków z cytomegalią nabytą – wady OUN, mózgowe porażenie dziecięce, niedosłuch, niedowidzenie i inne;
• u osób z deficytami odporności – śródmiąższowe zapalenie płuc i inne stany zapalne w organizmie.

Niestety, do tej pory nie ma szczepionki przeciwko wirusowi CMV, dlatego do profilaktyki zakażenia trzeba zaliczyć dbałość o wzmożoną higienę osobistą. By uchronić się przed zachorowaniem konieczne jest mycie rąk przed i po posiłku, a także po skorzystaniu z toalety (zwłaszcza tej publicznej) czy po zmianie pieluszki u małego dziecka. Dodatkowo należy uważać na kontakt z maluchami uczęszczającymi do placówek opiekuńczych, ponieważ to właśnie one są często rezerwuarem wirusa (łatwa i szybka transmisja w dużych skupiskach dzieci). Dotyczy to szczególnie kobiet w ciąży i osób z upośledzoną odpornością.

Źródła:

• https://medwiekurozwoj.pl/articles/2018-1-6.pdf
• https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/157123,cytomegalia
• https://www.medicover.pl/o-zdrowiu/cytomegalia-objawy-leczenie-powiklania,5126,n,192
• https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/63118,zakazenie-wirusem-cytomegalii-w-ciazy