Zespół HELLP – przyczyny, objawy, leczenie zespołu HELLP w ciąży i po porodzie

Zespół HELLP jest niezwykle groźnym dla zdrowia i życia kobiety powikłaniem ciążowym. Do tej pory specjaliści nie są zgodni co do tego, czy stanowi on następstwo stanu przedrzucawkowego, czy może jest oddzielną jednostką chorobową. Niezależnie jednak od klasyfikacji, zespół HELLP powinien być szybko diagnozowany i leczony, ponieważ może skutkować nawet śmiercią pacjentki. W jaki sposób rozpoznaje się ten stan? Jakie są czynniki ryzyka wystąpienia zespołu HELLP i jak wygląda jego leczenie?

 

Czym jest zespół HELLP w ciąży? Przyczyny zjawiska

 

Zespół HELLP jest powikłaniem wielonarządowym, które zazwyczaj pojawia się w następstwie nieleczonego (lub leczonego niewłaściwie) stanu przedrzucawkowego. Klasyfikuje się je jako stan nagłego zagrożenia zdrowia i życia pacjentki – zespół HELLP postępuje bowiem szybko i bez interwencji doprowadza do wielu groźnych powikłań: od porodu przedwczesnego i niewydolności oddechowej u noworodka, aż po obrzęk mózgu, obrzęk płuc czy pęknięcie wątroby u kobiety.

 

Niestety, do tej pory bezpośrednie przyczyny występowania zespołu HELLP u ciężarnych lub tuż po porodzie nie zostały jeszcze poznane. Występuje on zarówno u pań, które wcześniej dbały o siebie, brały witaminy dla kobiet w ciąży i długo przygotowywały się do poczęcia, jak i u tych pacjentek, u których zapłodnienie okazało się być nieplanowane. Podejrzewa się, że prekursorami zespołu HELLP (a więc czynnikami pojawiającymi się przed rozwinięciem się zespołu) są: nieprawidłowa implantacją trofoblastu i jego niedokrwienie, co w konsekwencji przyczynia się do zaburzeń krzepnięcia krwi, nadciśnienie tętnicze u ciężarnej (rozpoznane zarówno w trakcie ciąży, jak i przed zapłodnieniem), wysokie ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego czy zaburzenia przepływu krwi w wątrobie.

 

Zespół HELLP a druga ciąża, nadciśnienie i inne czynniki ryzyka

 

 Mimo, iż nie można wyszczególnić konkretnych przyczyn wystąpienia zespołu HELLP, to wyróżnia się czynniki ryzyka, które podnoszą prawdopodobieństwo powikłań. Są to między innymi:

 

• nadciśnienie we wcześniejszej ciąży lub jeszcze przed zapłodnienim, a także nadciśnienie w ciąży obecnej;
• wystąpienie zespołu HELLP lub stanu przedrzucawkowego czy rzucawki w poprzedniej ciąży;
• wielorództwo (urodzenie więcej niż jednego dziecka);
• wiek powyżej 25 roku życia;
• choroby nerek i rozpoznany białkomocz w ciąży;
• epizody zespołu HELLP lub rzucawki u kobiet z rodziny (u mamy, babci, sióstr).

 

Zespół HELLP po cesarce (zespół HELLP po porodzie cięciem cesarskim) lub porodzie naturalnym

 

Zespół HELLP w większości przypadków występuje w drugiej połowie ciąży – czyli po 24-25 tygodniu (szacuje się, że jest to około 70% przypadków), natomiast może zdarzyć się, że powikłanie pojawi się po porodzie (niezależnie od tego, czy ciąża została rozwiązana naturalnie czy też poprzez cięcie cesarskie).

 

Ryzyko wystąpienia zespołu HELLP „po cesarce” lub po porodzie naturalnym jest podwyższone w pierwszych dobach po rozwiązaniu ciąży (utrzymuje się zwykle do tygodnia, choć im więcej czasu minęło od porodu, tym ryzyko jest coraz mniejsze). Nawet, jeśli zespół HELLP pojawi się po porodzie, to nadal stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia świeżo upieczonej mamy, dlatego jeśli występują u niej czynniki ryzyka, należy zachować czujność i bacznie obserwować reakcje organizmu, a w razie potrzeby – wezwać pogotowie lub udać się na izbę przyjęć najbliższego szpitala.

 

Zespół HELLP – objawy. Jak rozpoznaje się zespół HELLP?

 

Rozpoznanie zespołu HELLP następuje, gdy u pacjentki pojawi się triada charakterystycznych objawów obrazowanych w badaniach krwi, obejmujących:

 

• niedokrwistość hemolityczną (z ang. Hemolytic anemia);
• wzrost aktywności enzymów wątrobowych (z ang. Elevated Liver Enzymes);
• małopłytkowość (z ang. Low Platelet count)

 

Nazwa zespołu „HELLP” pochodzi od pierwszych liter słów określających wymienione powyżej symptomy w ich angielskim brzmieniu. Objawy te, tak, jak zostało to wspomniane – uwidaczniają się w badaniach krwi, natomiast kobieta jednocześnie może odczuwać:

 

• ból w nadbrzuszu, po prawej stronie (czyli ból w prawym podżebrzu);
• bóle głowy, zaburzenia koordynacji ruchowej, zaburzenia widzenia;
• objawy ze strony układu pokarmowego – nudności oraz wymioty;
• ogólne osłabienie organizmu.

 

Leczenie i postępowanie po zdiagnozowaniu zespołu HELLP u pacjentki

 

Leczenie zespołu HELLP zależy przede wszystkim od tego, na jakim etapie ciąży zostało zdiagnozowane omawiane powikłanie:

 

• jeśli zespół HELLP rozpoznano przed 27 tygodniem ciąży, a stan ogólny kobiety jest stabilny, rozważa się postępowanie wyczekujące wraz z podawaniem glikokortykosteroidów;
• jeśli zespół HELLP wystąpił między 27 a 34 tygodniem ciąży, wdraża się leczenie objawowe (również z podaniem glikokortykosteroidów) oraz zaleca się rozwiązanie ciąży od 24 do 48 godzin od postawienia rozpoznania;
• w zespole HELLP zdiagnozowanym po 34 tygodniu ciąży postępowanie obejmuje jak najszybsze zakończenie ciąży.

 

W przypadku wystąpienia zespołu HELLP w okresie połogowym, leczenie jest zależne od stanu pacjentki – niekiedy konieczne jest podanie glikokortykosteroidów i leków hipotensyjnych (obniżających ciśnienie krwi), a w przypadku znacznej degradacji płytek krwi – nawet podanie preparatu zastępczego (w ramach zabiegu ferezy, czyli „przetoczenia” pacjentowi zdrowych elementów morfotycznych krwi w miejsce „uszkodzonych”). Terapia musi być prowadzona w ramach hospitalizacji.

 

Źródła:

1. Prejbisz, T. Stompór, P. Kosiński, W. Sułowicz, Stan przedrzucawkowy [w:] Interna – Mały Podręcznik Medycyny Praktycznej – dostęp online, data aktualizacji hasła: 10.08.2023
2. Poniedziałek-Czajkowska, B. Leszczyńska-Gorzelak, R. Mierzyński, J. Oleszczuk, Zespół HELLP – patogeneza i postępowanie kliniczne [w:] Przegląd Menopauzalny 4/2010
3. Baszczuk, E. Szlachtowska, Z. Kopczyński, Laboratoryjna diagnostyka różnicowa zespołu HELLP [w:] Nowiny Lekarskie 2011, 80, 6
4. Pasiński, Nadciśnienie tętnicze w ciąży [w:] Najczęstsze powikłania w ciąży. Część I, Wydawnictwo Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Łódź 2022
5. Szubert, K. Wójcicka, M. Gaca, K. Linke, S. Sajdak, Żółtaczka jako pierwszy objaw zespołu HELLP – opis przypadku [w:] Ginekologia Polska 7/2012
6. Cifkova, D. Czarnecka, K. Kawecka-Jaszcz, Nadciśnienie tętnicze a ciąża [w:] Choroby Serca i Naczyń 2005, tom 2, nr 2