Toksoplazmoza w ciąży – objawy, leczenie, profilaktyka

Toksoplazmoza w ciąży to jedno z największych zagrożeń dla płodu. Zakażenie pierwotniakiem Toxoplasma gondii może bowiem doprowadzić do pojawienia się tak zwanej toksoplazmozy wrodzonej u płodu – choroby charakteryzującej się wieloma wadami rozwojowymi i uszkodzeniami narządowymi. W jaki sposób chronić się przed zarażeniem toksoplazmozą w ciąży? Jak zweryfikować, czy pacjentka aktualnie przechodzi infekcję, czy może nabyła odporność w przeszłości? Co składa się na diagnostykę oraz leczenie toksoplazmozy w ciąży w poszczególnych trymestrach? Poznaj najważniejsze informacje o toksoplazmozie i sprawdź, jak uchronić przed zarażeniem siebie i swoje nienarodzone dziecko.

Co to jest toksoplazmoza? Jak można się nią zarazić?

Toksoplazmoza to choroba pasożytnicza, wywoływana na skutek zakażenia pierwotniakiem o nazwie Toxoplasma gondii. W przypadku dorosłych osób o prawidłowej, niezaburzonej odporności toksoplazmoza zwykle nie daje żadnych objawów – pierwotniaki, które dostały się do organizmu poprzez spożycie oocyst (zygot tych pasożytów), wędrują do krwi i chłonki, gdzie ulegają zniszczeniu dzięki aktywności komórek układu immunologicznego. Inaczej dzieje się niestety, gdy to kobieta w ciąży zakazi się toksoplazmozą – nawet, jeśli u niej objawy nie wystąpią, to istnieje ryzyko przeniknięcia pierwotniaków do płodu i pojawienia się u dziecka tak zwanej toksoplazmozy wrodzonej.

Najczęściej do zarażenia się toksoplazmozą dochodzi w wyniku zjedzenia surowego lub niedogotowanego mięsa, w którym obecne są cysty wytworzone w mięśniach zwierząt przez pasożyty lub też poprzez bezpośrednią transmisję oocyst, znajdujących się w odchodach kotowatych (ostatecznych żywicieli T. gondii). Transmisja ta zwykle zachodzi przy kontakcie z zanieczyszczoną odchodami glebą, na przykład podczas pracy w ogródku – lub po zjedzeniu nieumytych, zanieczyszczonych owoców bądź warzyw.

Badanie toksoplazmozy w ciąży – ile razy je wykonać?

Jednym z niezwykle ważnych elementów profilaktyki chorób zakaźnych zarówno podczas etapu przygotowań do poczęcia dziecka, jak i w trakcie samej ciąży, są badania w kierunku wykrywania takich schorzeń. Na wizycie przedciążowej ginekolog powinien poinformować przyszłą mamę o konieczności sprawdzenia poziomu jej odporności na różne patogeny i wirusy – w tym na drobnoustroje przenoszone drogą płciową, na „choroby dziecięce” (odrę, świnkę, różyczkę, ospę wietrzną) oraz na toksoplazmozę.

Ogólnie pierwsze badanie toksoplazmozy w ciąży powinno wykonać się od razu po potwierdzeniu, że doszło do zapłodnienia, a więc w okolicach pierwszej wizyty u ginekologa (zazwyczaj ma ona miejsce w 6.–8. tygodniu ciąży). Jeśli wynik wyjdzie ujemny (wykaże brak zakażenia lub nabytą wcześniej odporność, bez aktywnej infekcji), wówczas zaleca się powtórzenie badania jeszcze dwa razy: w 2. oraz w 3. trymestrze ciąży, by wykryć ewentualne świeże zakażenie.

Jeśli z kolei wynik badań serologicznych na toksoplazmozę okaże się dodatni, wówczas pacjentka jest kierowana na dalszą diagnostykę – poszerza się w niej zakres testowanych przeciwciał (klasy IgG, IgA, IgM, awidność i inne parametry). Należy pamiętać o tym, by interpretację wyników takich badań pozostawić lekarzowi, który zestawi ze sobą konkretne klasy przeciwciał świadczących o starym bądź nowym zakażeniu. Kompleksowe i profesjonalne rozpoznanie toksoplazmozy w ciąży pozwoli na podjęcie leczenia.

Toksoplazmoza w ciąży – objawy u matki

Tak jak zostało to już wspomniane, zazwyczaj toksoplazmoza u kobiety ciężarnej nie daje żadnych objawów (dlatego tak istotne jest cykliczne badanie krwi w kierunku przeciwciał). Rzadko zdarza się, że zakażenie wywołuje symptomy przypominające grypę (gorączka, złe samopoczucie, ból głowy, mięśni i stawów, powiększenie węzłów chłonnych) – ma to miejsce w przypadku kobiet z obniżoną odpornością, chorujących na nowotwór, zarażonych wirusem HIV lub w trakcie terapii, których skutkiem ubocznym jest osłabienie reakcji immunologicznej.

Toksoplazmoza w ciąży – skutki dla płodu (toksoplazmoza wrodzona) i leczenie toksoplazmozy w ciąży

Skutkiem zakażenia się toksoplazmozą w ciąży może być śmierć płodu lub – rzadziej – poronienie. Jeśli dziecko zarazi się pasożytem, wówczas może urodzić się z toksoplazmozą wrodzoną, niosącą ze sobą szereg konsekwencji zdrowotnych. Wśród nich można wyróżnić chociażby takie objawy, jak małogłowie lub wodogłowie, zwapnienie naczyń mózgowych, problemy z narządem wzroku i widzeniem (częściowa ślepota, zez, zapalenie siatkówki i naczyniówki), żółtaczka, zapalenie opon mózgowych, zapalenie płuc, niedosłuch, zaburzenia neurologiczne, zaburzenia hematologiczne oraz zaburzenia wzrastania, nieprawidłowy rozwój intelektualny i wiele innych, trudnych do przewidzenia zaburzeń, symptomów i chorób.

Szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia toksoplazmozy w ciąży zmniejsza ryzyko transmisji pasożyta na płód lub – w razie jego zakażenia – zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań związanych z toksoplazmozą wrodzoną. Leczenie opiera się na podawaniu ciężarnej antybiotyku dostosowanego zarówno do okresu ciąży, jak i tego, czy infekcja przeniknęła przez łożysko (stwierdza się to na podstawie badania płynu owodniowego, tzw. amniopunkcji, lub po zaobserwowaniu wad w badaniu ultrasonograficznym – USG). W pierwszych kilkunastu tygodniach ciąży lekiem pierwszego wyboru jest spiramycyna, którą później (po 18. tygodniu) zastępuje się przenikającą przez łożysko pirymetaminą oraz sulfadiazyną w połączeniu z kwasem folinowym (mającym przeciwdziałać powikłaniom leczenia). Terapia wdrożona w odpowiednim momencie daje duże szanse powodzenia – u leczonych kobiet około 80% dzieci rodzi się bez objawów toksoplazmozy.

Toksoplazmoza a ciąża – jak uniknąć zakażenia w tym szczególnym okresie?

Oprócz przyjmowania witamin dla kobiet w ciąży oraz wykluczenia produktów zakazanych ze swojej diety przyszła mama w tym wyjątkowym okresie, w celu ochrony przed toksoplazmozą, musi zadbać o:

• dokładne mycie owoców i warzyw przed ich spożyciem;
• dokładne czyszczenie i mycie akcesoriów kuchennych mających styczność z surowymi owocami i warzywami, a także z surowym mięsem (chodzi tu przede wszystkim o noże czy deski do krojenia oraz o pudełka do przechowywania żywności);
• picie wody przegotowanej bądź butelkowanej – zwłaszcza podczas podróży, podczas której nie zawsze jesteśmy w stanie zidentyfikować źródło podawanej nam wody;
• własne bezpieczeństwo podczas prac ogrodowych – najlepiej unikać ich w ciąży, by nie mieć kontaktu z potencjalnie skażoną glebą, a jeśli już wykonuje się takie czynności, należy założyć rękawice, a po skończonym pieleniu dokładnie umyć ręce (to samo dotyczy zmiany żwirku w kociej kuwecie – trzeba robić to w rękawiczkach, a następnie koniecznie umyć ręce);
• karmienie zwierząt domowych przetworzonym jedzeniem – dotyczy to zwłaszcza kotów, które do tej pory dostawały do jedzenia surowe mięso;
• obróbkę termiczną spożywanego mięsa oraz ryb – duże ryzyko zakażenia toksoplazmozą lub też innymi patogenami pojawia się właśnie przy spożywaniu takich produktów, dlatego sushi z surową rybą, tatar i inne tego typu potrawy są stanowczo zakazane.

Profilaktyka toksoplazmozy nie jest skomplikowana – określone postępowanie niweluje ryzyko zarażenia niemalże do zera, dlatego właśnie warto pamiętać o nich na co dzień i skrupulatnie stosować je aż do pomyślnego rozwiązania.

 

Źródła:

1. Dr hab. n. med. A. Pierkarska, Toksoplazmoza a ciąża [w:] Medycyna po Dyplomie 11–12/2015
2. Markowska, E. Połczyńska-Kaniak, Toksoplazmoza a ciąża [w:] Ginekologia po Dyplomie 05/2010
3. Berbeka, M. Dębska, Toksoplazmoza w ciąży – dramatyczne konsekwencje dla płodu [w:] Borgis – Postępy Nauk Medycznych 7/2016
4. Dr n. med. A. Bacz, Toksoplazmoza w ciąży [w:] Medycyna Praktyczna, 26.05.2017
5. Drapała, L. Holec-Gąsior, Diagnostyka toksoplazmozy u kobiety ciężarnej, płodu i noworodka – stan obecny i inne możliwości [w:] Forum Medycyny Rodzinnej 2013, tom 7, nr 4