Jod jest ważnym składnikiem w diecie człowieka. Podczas ciąży zapotrzebowanie na ten pierwiastek znacznie wzrasta. Dzięki systematycznemu przyjmowaniu jodu w czasie ciąży oraz przed nią ogranicza się ryzyko wystąpienia wad rozwojowych u dziecka, przede wszystkim zaburzeń neurologicznych i niedorozwoju umysłowego¹.

Jod w czasie ciąży

Tyroksyna to hormon produkowany przez tarczycę, co jest możliwe w dużej mierze dzięki jodowi.

Szacuje się, że około 10 milionów ludzi na świecie cierpi z powodu upośledzenia umysłowego, którego bezpośrednią przyczyną jest niedobór jodu. Brak witaminy A, jodu i żelaza to najczęstsze niedobory w organizmie².

Zapotrzebowanie na jod w czasie ciąży wzrasta kilkukrotnie – tyroksyna musi być produkowana podwójnie, aby zapewnić wymaganą dawkę dla matki i płodu. Szczególnie na początku ciąży (pierwszy trymestr) organizm matki potrzebuje dużo więcej tyroksyny, aby tarczyca funkcjonowała prawidłowo. Jod jest transportowany do płodu i umożliwia rozwój tarczycy dziecka. W czasie ciąży matka częściej usuwa jod wraz z moczem, dlatego uzupełnianie pierwiastka jest koniecznością¹.

Niedobór jodu

WHO oraz Międzynarodowa Komisja ds. Kontroli Zaburzeń z Niedoboru Jodu stwierdziły, że Polska zajmuje miejsce w grupie krajów o wystarczającej podaży jodu na poziomie populacyjnym. Sytuacji dopomógł fakt wprowadzenia profilaktyki jodowej, czyli jodowania soli kuchennej oraz odżywek dla niemowląt³. Dzięki temu udało się:

• zlikwidować wole endemiczne wśród młodzieży szkolnej w wieku 6–12 lat,
• zmniejszyć częstość występowania wola w starszej grupie wiekowej i u dorosłych, a zwłaszcza u kobiet w ciąży,
• wpłynąć na spadek częstości przejściowej niedoczynności tarczycy u noworodków,
• zahamować wzrost zapadalności na zróżnicowanego raka tarczycy u dorosłych³.

Czynność tarczycy jest regulowana przy pomocy TSH. Dobowe zapotrzebowanie na jod u kobiet w ciąży wynosi 250 mikrogramów, a u karmiących – około 300 mikrogramów¹. Trudno o tak wysoką dawkę jedynie przy odpowiedniej diecie, nawet w przypadku jedzenia soli z jodem.

Objawy niedoboru jodu

W ciąży, a szczególnie na jej początku, płód otrzymuje tyroksynę od matki, nie potrafi sam jej wytwarzać. Niedostateczne spożycie jodu prowadzi do zaburzeń ogólnie określanych jako zaburzenia z niedoboru jodu (IDD – iodine deficiency disorders). Zaburzenia te występują powszechnie na świecie.

Objawy niedoboru jodu mogą występować w każdym wieku, lecz najbardziej poważne jego konsekwencje występują w okresie życia płodowego oraz dzieciństwa. Nasilenie objawów zależne jest od  stopnia niedoboru tego pierwiastka. Niedobór jodu in utero powoduje nieodwracalne zmiany w rozwijającym się mózgu płodu. Najbardziej ekstremalną tego manifestacją jest kretynizm, czyli wrodzony zespół niedoboru jodu, charakteryzujący się niedorozwojem umysłowym ciężkiego stopnia, współistniejący z karłowatością, starczym wyglądem, upośledzeniem słuchu.

Niedobór jodu prowadzi do⁴:

• pogorszenia funkcji mózgu, takich jak uczenie się, zapamiętywanie i kojarzenie,
• obniżenia ilorazu inteligencji,
• powiększenia tarczycy i wystąpienia wola, co zwiększa częstość chorób tarczycy i ryzyko raka tarczycy,
• wzrostu ryzyka raka żołądka,
• zwiększenia podatności na niedoczynność tarczycy u dzieci po 1. roku życia,
• wzrostu ryzyka autoimmunologicznych chorób tarczycy.

Suplementacja jodu

Przyjmowanie jodu w postaci suplementów jest bezpieczne dla wszystkich ciężarnych kobiet, niezależnie od tego, czy cierpią na choroby tarczycy, czy też są zdrowe. Korzyści z przyjmowania suplementów jodu przeważają nad ryzykiem. Jeśli w trakcie suplementacji jodem dla ciężarnych powiększy się wole, problem ten ustąpi po porodzie. Objętość narządu zwiększa się, ponieważ w trakcie ciąży wole staje się bardziej ukrwione i koncentruje stężenie innych czynników wzrostowych⁵.

Problemy z tarczycą w ciąży

Jeśli kobieta w ciąży cierpiała już wcześniej na choroby tarczycy, istnieje konieczność przyjmowania leków hormonalnych, które zazwyczaj mają na celu wyrównanie poziomu tyroksyny. Choroby tarczycy mają również tendencję do nasilania się w trakcie ciąży, a czasami są diagnozowane po porodzie.

Istnieje również odrębna postać poporodowego zapalenia tarczycy (może dawać objawy zarówno nadczynności, jak i niedoczynności). Jest jednak szansa ustąpienia zapalenia, dlatego standardowo wprowadza się kontrolę TSH w 6. tygodniu po porodzie, a czasem zmienia się leki⁶.

 

Opracowano na podstawie:
 
1. A. Bacz, Zapotrzebowanie na jod w okresie ciąży, http://ciaza.mp.pl/przebiegciazy/61949,zapotrzebowanie-na-jod-w-okresie-ciazy  (dostęp: 26.02.2017).

2. J. Socha, J. Piotrowska-Jastrzębska, P. Socha, Niedobory żywieniowe jodu – konsekwencje kliniczne, „Nowa Pediatria” 2004, 1, s. 36–40.

3. Z. Szybiński, Sytuacja profilaktyki jodowej w Polsce w świetle ostatnich rekomendacji WHO dotyczących ograniczenia spożycia soli, „Pediatric Endocrinology, Diabetology and Metabolism” 2009, 15 (2), s. 103–107

4. Z. Szybiński, Sytuacja profilaktyki jodowej w Polsce w świetle ostatnich rekomendacji WHO dotyczących ograniczenia spożycia soli, „Pediatric Endocrinology, Diabetology and Metabolism” 2009, 15 (2), s. 103–107.

5. H. Jastrzębska, Postępy w rozpoznawaniu i leczeniu chorób tarczycy u kobiety ciężarnej i w okresie poporodowym, „Postępy Nauk Medycznych” 2008, 2, s. 105–114.

6.J. Belowski, Tarczyca a ciąża, http://www.endokrynologia.net/tarczyca/tarczyca  (dostęp: 26.02.2017).